Prof. Dr. Bahaeddin Ögel - Türk Mitolojisi Cilt 1&2
ÖNSÖZ:
Bugünkü milletler arasında da, köklü bir mitolojiye sahip olanlar veya olmayanlar vardır. Mesela Alman ve İskandinavya kavimleri, çok geniş ve eski bir edebiyata sahiptirler. Bunun için de bu memleketler, tarihî (Traditional) metoda büyük bir önem vermişlerdir. Amerika gibi yeni topluluklarda ise, böyle tarihî bir edebiyat yoktur. Bu sebeple bu memleketlerin bilginleri de, âdeta Alman mektebine cephe almış gibidirler. Ne yapalım ki, bizim de çok eski bir tarih ve edebiyatımız vardır. Bu sebeple kitabımızı yazarken, ister istemez Alman mitoloji araştırmalarında kullanılan metotları iyice tanımak ve uygulamak zorunda kaldık. Almanya'da mitoloji araştırmaları, din ve edebiyat tarihi ile mukayeseli dil tetkikleri bakımından büyük bir çığır açmıştır. Başka memleketlerde etnograf ve sosyologların fikir spekülasyonlarına bir konu teşkil eden mitoloji, Almanya'da dil ve edebiyat metinleri olarak ele alınmış ve bu efsaneler sayesinde Alman milletinin düşünce ve içtimaî tarihi aydınlığa kavuşturulmuştur.
Mitoloji nedir ve ne değildir? Böyle bir eseri yazmağa başlamadan önce, bu meseleleri kesin olarak bilmek ve tanımak mecburiyetinde idik. Bu sebeple metot meseleleri üzerinde her bölümümüzde yeri geldikçe geniş olarak durmağa çalıştık. Yalnız burada Almanların, Brockhaus adlı büyük ansiklopedisinde verilen şu kesin sınırlamayı da vermeden geçemeyeceğiz. Brockhaus'a göre, "Tarihte adı geçmeyen, artık unutulmuş büyük kahramanlara ait efsaneler, mitolojinin kadrosuna girer". Tarihte yaşadıklarını bildiğimiz kişilere ait efsaneler ise destan, yani Légende'dır. Bu açık tarife göre, Oğuz destanı bir destan (Légende) değil; bir mitoloji (Mythus)'dur. Mitoloji araştırmalarının konusu yalnızca kahramanlık destanlarından ibaret değildir. Efsane (Mythus)'lerin şimdiye kadar pek çok tarifleri yapılmıştır. Bunlar içinde en açık olanlarından birisi de, E. A. Gardner'in "Encyclopaedia of Religion and Ethics, IX, s. 117" de yaptığı bir sınırlamadır. Gardner'e göre mitoloji, "Tabiat varlıkları ile olaylarına, kişilik verme sureti ile anlatma şeklidir". Burada şunu da bilhassa belirtmek istiyoruz: Efsanelerin kendilerine Mythus veya Mythe denir. Mitoloji (Mythologie) ise, bu efsaneleri inceleyen ilim koludur. Şu nokta da çok önemlidir:
Mitoloji deyiminden büyük araştırıcılar, "Yalnızca bir milletin veya akraba toplumlara ait efsanelerin, bir bütün halinde incelenmesi"ni anlamışlardır. Yoksa insan düşüncesinin birer parçası olan dünya mitolojileri arasında, benzer noktalar bulmak veya göstermek, bir mitoloji tetkiki değildir. Mitoloji araştırmaları, din tarihi incelemeleri ile de yakından ilgilidir. Fakat mitoloji, yalnızca bir din tarihi de değildir. Bu sebeple U. Holmberg'in din tarihine ait bir eserini İngilizceye tercüme ettirerek, adına "Finno-Ugrian and Siberian mythology, New-York, 1964" demesi, çok yanlış bir harekettir. İşte bu sebeple eserimizin I. cildini efsanelere ayırdık. Çünkü efsaneler (Mythes), bir milletin mitolojisinin canlı ve yaşayan varlıkları gibidirler. Türk efsaneleri için, başlıca iki türlü kaynağımız vardır:
1. Tarihlerde geçen ve özel olarak eskiden yazılmış Türk efsaneleri.
2. Halk ağzından derlenmiş efsaneler. Hun, Göktürk ve Uygurlarla ilgili efsaneleri toplama ve inceleme, Çin kaynaklarını yakından tanıyan biri olmamız sebebi ile zor bir mesele teşkil etmedi. Böyle bir eser, ilim adamlarımız için olduğu kadar; Türk aydınları için de faydalı olmalı idi. Ayrıca bugünkü dilimize çevrilmesi gereken metinlerin, hem Türk aydınları tarafından zevkle okunması ve hem de asıllarına uygun olması gerekiyordu. Bir yazar için de, bütün bu şartları yerine getirme maalesef kolay bir iş değildi.
Oğuz-Han efsanesinin de bugüne kadar mukayeseli bir araştırması yapılmış değildir. Yine Türk mitolojisinin çok önemli bir kaynağı olan Ebülgazi Bahadır Han'ın Şecere-i Terâkime, yani "Türkmenlerin şeceresi" adlı eserinin Türkçemizdeki bir çevirisi de yoktur. Farsça Oğuz destanını değerli meslektaşım Prof. Dr. Faruk Sümer, daha çok genç bir yaşta iken, büyük bir dikkat ve liyakatle tanıtmıştı. Dilcilere bile nasip olmayan bir isabetle birçok Türkçe adı doğru olarak okuyabilmesi, onun için büyük bir başarı idi. Ayrıca, elindeki bütün metinlerin fotokopilerini de benim araştırmalarım için vermiş olması, kendisinin Türk kültürü araştırmalarının gelişmesi için ne kadar iyi bir niyet taşıdığını ve küçük hislerden nasıl arınmış olduğunu gösteren bir delildir. Sayın Prof. Dr. Faruk Sümer'in yazılarında dokundukları konuları burada yeniden ele almadık. Bununla beraber eserimizde, bu meselelere yeni katkılar yapma konusunda gösterdiğimiz gayretler de gözden kaçmayacaktır.
Kitabın aydınlarımız için faydalı olması ve hacminin de fazla büyümemesi için derin ve ilmî münakaşaları küçük puntolar ile dizdirdik. Bu bakımdan Türk ilim adamlarının gücenmemelerini ve bu hareketi hoş karşılamalarını dileriz. Kitabımızın II. cildi bir nevi Türk düşünce tarihi olacaktır. Bu ciltte toplanan çoğu kaba şiirler halindeki metinler ise, asıl manalarını II. ciltteki açıklamalarla bulacaklardır.
Rusça kaynaklar bakımından, İstanbul Türkiyat Enstitüsündeki Katanof koleksiyonu eşine az rastlanır bir hazinedir. Bu bakımdan formaliteyi yıkarak, bize büyük bir müsamaha gösteren, gece ve gündüz çalışma imkânı hazırlayan Enstitü Müdürü Prof. Dr. Ahmed Caferoğlu'na burada minnetlerimizi sunmağı bir borç biliriz.
İmkânlarının azlığına rağmen, "Selçuklu Tarih ve Medeniyeti Enstitüsü"nün bu kitabı yayınları arasında neşretme isteğini ve fedakârlığını da, yüksek bir vatanperverlik örneği olarak anmak, ayrıca bizim için bir borçtur.
1971, Ankara, Sıhhiye
Bahaeddin Ögel - Türk Mitolojisi 2 Cilt
